چکیده

کانکاشن یا ضربه مغزی خفیف، یکی از شایع‌ترین آسیب‌های تروماتیک مغزی در محیط‌های ورزشی است که نیازمند توجه ویژه و مدیریت دقیق است. در این مقاله مروری کوتاه بر تعریف، علائم، و مهم‌ترین اصول مدیریت بالینی کانکاشن، بر اساس آخرین اجماع‌نامه بین‌المللی در مورد کانکاشن در ورزش (کنفرانس آمستردام ۲۰۲۲) خواهیم داشت.

تعریف و پاتوفیزیولوژی

کانکاشن معمولاً ناشی از ضربه مستقیم یا غیرمستقیم به سر، گردن و بدن در حین فعالیت های ورزشی است که منجر به انتقال نیروی تکانشی به مغز می شود. در سطح سلولی، این آسیب با ایجاد یک آبشار نوروترانسمیتر و متابولیک پیچیده، می تواند همراهی با آسیب احتمالی آکسونال و تغییرات جریان خون و التهابی موثر بر مغز داشته باشد. مهم است که بدانیم کانکاشن لزوماً با از دست دادن هوشیاری (LOC) همراه نیست و یافته‌های تصویربرداری ساختاری (مانند CT Scan یا MRI) اغلب طبیعی هستند.

تشخیص و ارزیابی بالینی

تشخیص کانکاشن کاملاً بالینی است و باید در محیط ورزشی و توسط متخصص آموزش‌دیده صورت پذیرد. ابزارهای استاندارد شده‌ای مانند (SCAT6) Sport Concussion Assessment Tool – 6th Edition به عنوان معیار طلایی برای ارزیابی حاد پس از آسیب در نظر گرفته می‌شود. ارزیابی های اولیه  شامل بررسی علائم قابل مشاهده مانند مشکلات تعادلی، گیجی، تشنج، بررسی مکانسیم آسیب و همچنین معاینات مانند شاخص گلاسکو کما، ارزیابی گردن و ستون فقرات، تعادل، حرکات چشمی و حافظه می باشد.

نکته حیاتی: در صورت وجود red flag (مانند بدتر شدن سردرد، تشنج، یا کاهش سطح هوشیاری) باید فوراً فرد به مراکز درمانی ارجاع داده شود.

مدیریت و بازگشت به بازی (Return To Play)

مهم‌ترین اصل در مدیریت حاد کانکاشن، محرومیت فوری و مطلق از بازی (Immediate Removal from Play) است. یک ورزشکار با علائم کانکاشن نباید در همان روز به میدان بازگردد.

پس از فاز حاد، مدیریت بر اساس یک دوره اولیه استراحت نسبی فیزیکی و شناختی ۲۴ تا ۴۸ ساعته است. جدیدترین دستورالعمل‌ها به شدت از استراحت مطلق طولانی‌مدت پرهیز می‌کنند و بر تحمل فعالیت تدریجی و هدایت‌شده (Graduated Return to Play/School Protocol) تأکید دارند. پروتکل استاندارد RTP شامل ۶ مرحله است که تنها پس از برطرف شدن کامل علائم در حالت استراحت و پس از تأیید نهایی پزشک متخصص قابل اجرا است.

کانکاشن در کودکان و نوجوانان

مدیریت کانکاشن در کودکان و نوجوانان (تا سن ۱۸ سال) دارای تفاوت‌های مهمی نسبت به بزرگسالان است. به دلیل اینکه مغز جوانان هنوز در حال تکامل است، زمان بهبودی اغلب طولانی‌تر است و علائم ممکن است متنوع و غیر اختصاصی باشند. علائم رایج در کودکان شامل کج‌خلقی، تغییر در عادات خواب و غذا خوردن، و مشکل در تمرکز در مدرسه است. مهم‌ترین اصل، اهمیت استراحت نسبی شناختی (مانند محدود کردن استفاده از موبایل، کامپیوتر و تکالیف مدرسه) در کنار استراحت فیزیکی در فاز اولیه (۲۴ تا ۴۸ ساعت اول) است.
پروتکل "بازگشت به مدرسه" (Return to School) به اندازه پروتکل "بازگشت به بازی" (RTP) مهم است، زیرا علائم می‌تواند توانایی یادگیری آنها را مختل کند. هیچ کودکی نباید بدون رفع کامل علائم و تأیید پزشک متخصص، فعالیت ورزشی یا رقابتی را از سر بگیرد. همچنین، سندرم ضربه دوم (Second Impact Syndrome)، اگرچه نادر است، اما یک نگرانی جدی و بالقوه کشنده در این گروه سنی است که در صورت دریافت ضربه دوم قبل از بهبودی کامل از ضربه اول رخ می‌دهد، و بر اهمیت محرومیت کامل از بازی تأکید می‌کند.

نتیجه‌گیری

کانکاشن یک آسیب جدی با پیامدهای بالقوه طولانی‌مدت است. استفاده از ابزارهای ارزیابی استاندارد، محرومیت فوری از بازی و پیروی دقیق از پروتکل‌های بازگشت تدریجی، کلید تضمین سلامت و ایمنی بلندمدت ورزشکاران در تمامی سطوح است.

References:

1-McCrory, P., et al. (2023). Consensus statement on concussion in sport: the 6th International Conference on Concussion in Sport—Amsterdam, October 2022. British Journal of Sports Medicine.

2-Echemendia, R. J., et al. (2023). The Sport Concussion Assessment Tool 6 (SCAT6). British Journal of Sports Medicine.

 دکتر پانیذ جهانی / متخصص پزشکی ورزشی / عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران